ΤΕΛΟΣ ΕΠΟΧΗΣ «ΛΟΥΚΕΤΟ» ΜΕΤΑ 128 ΧΡΟΝΙΑ

Η Αθήνα χάνει την εστία την γνώσης

Ο πατέρας μου έλεγε πάντα «να χαίρεσαι που ανοίγουν βιβλιοπωλεία. Οσο πιο πολλά βιβλιοπωλεία υπάρχουν, τόσο καλύτερα πάει η δουλειά μας. Πάει να πει ότι πάει καλά το βιβλίο», έλεγε σε συνέντευξή της στις 18/5/2011 η κ. Μάνια Καραϊτίδη.

Η Εστία στη Σόλωνος 60.

«Το βιβλιοπωλείο άνοιξε το 1885 και μεταφέρθηκε πριν από 35 χρόνια από τη Σταδίου στη Σόλωνος. Μάλιστα η μετακόμισή του ήταν η αιτία να μεταφερθούν πολλά βιβλιοπωλεία στον συγκεκριμένο δρόμο και τελικά η περιοχή να γίνει αυτή με τα περισσότερα βιβλιοπωλεία στην πρωτεύουσα», συνέχιζε μιλώντας για μια εποχή που με την πνευματικότητα και την αύρα της μεγαλώσαμε.

Ολοι μας ζήσαμε την οδό Σόλωνος του βιβλίου, κεραστήκαμε τσιπουράκι από την κυρία Μάνια, κάναμε συνέντευξη κάποτε που ποτέ δεν ξεχάσαμε, υπήρξε για όλους αυτή η συνάντηση η ύψιστη τιμή, γράψαμε για τη «Σόλωνος 69» του Στρατή Φιλιππότη που από την «Εστία» ξεκίνησε τις εκδόσεις του πριν από 35 χρόνια, μας κόστισε πρώτα η δική του μετακόμιση μέχρι το περασμένο Σαββάτο, 30 Μαρτίου του 2013, δύο χρόνια μετά τη συνέντευξη της κυρίας Μάνιας.

«Εκλεισε χθες Σάββατο 30 Μαρτίου 2013 μετά από 128 χρόνια λειτουργίας το ιστορικό βιβλιοπωλείο της Εστίας στην οδό Σόλωνος 60 στο κέντρο της Αθήνας». Η είδηση ανέβηκε πρώτα στα βιβλιοφιλικά blogs. Κατόπιν σε όλα τα σάιτ των εφημερίδων. Ανέβηκε σχεδόν σε όλα τα προφίλ του Facebook. Για όλους ήταν «ένα κομμάτι απ' τη νιότη μας», «οι συγγραφείς που αγάπησα», υπήρξαν βέβαια και κάποιοι που ισχυρίστηκαν ότι έχουν αλλάξει οι εποχές. Ναι, το έχουμε καταλάβει. Εχουμε παρακολουθήσει και παρουσιάσεις και έχουμε πιει τον καφέ μας στα πολυκαταστήματα και στις καινούργιες μπουτίκ - βιβλιοπωλεία (ε, όταν έχεις στο σπίτι σου 25.000 βιβλία, σου κακοφαίνεται το βιβλιοπωλείο να έχει βία πεντακόσια), αλλά υπάρχει και το Amazon όπως γράφτηκε. Oι καινούργιοι βιβλιοπώλες δεν έχουν να σου προτείνουν παρά τα καινούργια μπεστ σέλερ και οι συγγραφείς έχουν κλειστεί μέσα στο Iντερνετ πια.

Το βιβλιοπωλείο στην οδό Σταδίου πρωτοάνοιξε το 1885.

Oπως και να 'χει, το Βιβλιοπωλείον της Εστίας αποτέλεσε στέκι συγγραφέων και βιβλιόφιλων πολιτικών και δημοσιογράφων, αναγνωστών, όλα τα χρόνια. Με τον Φρέντυ Γερμανό, τον Αντώνη Σαμαράκη, τον Παύλο Μάτεσι και πρόσφατα τον Θανάση Βαλτινό, τον Γιώργο Iκαρο Μπαμπασάκη στους νεότερους και σταθερούς.

«Μεγάλωσα μέσα στην ατμόσφαιρα του βιβλιοπωλείου που υπάρχει από το 1885. Ο πατέρας μου δεν είχε ποτέ υπόψη του ότι θα κάνω εγώ αυτήν τη δουλειά, τον γιο μου προετοίμαζε. Πέθανε, όμως, νωρίτερα απ' ό,τι περιμέναμε, όταν ήταν ακόμα στον στρατό, οπότε ανέλαβα εγώ.

Ο «Κύκλος της Εστίας», η πνευματική αφρόκρεμα τέλη 19ου, αρχές 20ού αιώνα. Μεταξύ άλλων διακρίνονται οι Γιάννης Ψυχάρης, Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Δροσίνης, Γρηγόριος Ξενόπουλος (όρθιοι). Κάτω μεταξύ άλλων οι Γ. Πολίτης, Γ. Σουρής, Εμμ. Ροΐδης.

Πριν εργαζόμουν σε μια βιβλιοθήκη, πράγμα άκρως καταστροφικό. Μας είχε πει τότε ο Παπανούτσος "να μη σας πειράζει που κλέβουν τα βιβλία. Πρέπει να τα κλέβουν οι άνθρωποι που θέλουν να διαβάζουν". Οταν ήρθα, λοιπόν, εγώ, τους είπα ότι το βιβλίο δεν είναι εμπορικό προϊόν αλλά μορφωτικό. Μετά, βέβαια, κατάλαβα ότι δεν τα έκλεβαν για να τα διαβάσουν, αλλά για να τα πουλήσουν στους πάγκους. Ξύπνησα όλως αιφνιδίως από τον ύπνο μου», συνεχίζει σ' εκείνη την ιστορική πια συνέντευξη στη «Lifo» η κυρία Μάνια.

«Tην Εστία την ξεκίνησε ο θείος του παππού μου, ο Γεώργιος Κασδόνης, που ήταν δημοσιογράφος και δάσκαλος στο Βουκουρέστι. Οταν ήρθε στην Ελλάδα ήμασταν μόλις 50 χρόνια ελεύθερο κράτος. Είπε θα κάνω έναν εκδοτικό οίκο - τα διαφημιστικά της εποχής, μάλιστα, τα είχε γράψει ο Γεώργιος Σουρής. Παρήγγειλε διηγήματα στον Ραγκαβή και τα ήθελε να είναι στη γλώσσα που καταλάβαινε ο κόσμος. Ηθελε να είναι προσιτά, αλλά να προσφέρουν παιδεία.

Νίκος Σταυρακάκης (αριστερά) και Νίκος Παντελάκης στην πλατεία Κλαυθμώνος το 1925. «Εκεί τυπώνανε τα τυπογραφικά φύλλα και πηγαίναμε εμείς με το καροτσάκι και τα φέρναμε στο βιβλιοπωλείο», η μαρτυρία του αείμνηστου κυρ Νίκου.

Ο παππούς μου δούλευε εδώ σαν το σκυλί κι έτσι ο Κασδόνης, αντί ν' αφήσει τον οίκο στους γιους του, τον πούλησε πολύ φτηνά στον παππού μου. Μετά ανέλαβε ο πατέρας μου, που παντρεύτηκε την κόρη του παππού μου, τη μάνα μου. Ηταν στρατιωτικός από το '12 έως το '22, είχε κάνει σ' ό,τι πόλεμο μπορείτε να φανταστείτε. Συνδιοικούσαν ο παππούς μου κι ο πατέρας μου, αλλά ο παππούς μου ερχόταν κάθε μέρα στο βιβλιοπωλείο κι ήξερε τα πάντα. Περάσαμε και την Κατοχή: έχω ακόμα βιβλίο που το εξώφυλλο είναι σκισμένο και ραμμένο από ένα άλλο χαρτί. Κι, όμως, βγάζαμε βιβλία. Είχαμε ένα υπόγειο στη Σταδίου και πολλές φορές τα ράβαμε με το χέρι. Επρεπε να βγάλουμε βιβλία - o κόσμος διάβαζε στην Κατοχή. Στην επταετία το ίδιο, ο κόσμος δεν είχε τόσες διεξόδους. Τώρα υπάρχει η τηλεόραση, που είναι αισχρή, κι όσο πιο αισχρή γίνεται, τόσο πιο πολλά βιβλία πουλάμε εμείς».

Η ΙΔΙΟΚΤΗΤΡΙΑ
Μου λείπει ο Μάτεσις, καλλονός ο Καραγάτσης, μελαγχολικός ο Τερζάκης

Και η κυρία Μάνια, πριν από δυο χρόνια: «Τώρα έχω πάθει και την εξής ανωμαλία. Βαριέμαι με άλλους ανθρώπους εκτός από τους συγγραφείς - έχουν ένα ενδιαφέρον, κάτι να πούνε. Μου λείπει ο Μάτεσις.

Γ. Κρασσακόπουλος (αριστερά), Ν. Παντελάκης (μέση) και Μ. Ανδρουλάκης.

Ερχόταν κι εκτόξευε χιλιάδες κακίες, αλλά μπορούσες να μιλήσεις για το θέατρο, για τον κινηματογράφο, για τα βιβλία. Το μυαλό του δούλευε πολύ. Μπορείς να κουβεντιάσεις μ' αυτούς τους ανθρώπους - δεν είναι μόνο τι θα φάμε, τι θα πιούμε, σε ποια ταβέρνα πήγαμε».

Θυμάται για μας φυσιογνωμίες πια βιβλικές: «Πρώτα γνώρισα τον Βενέζη. Οταν πήγαινα στο οκτατάξιο γυμνάσιο, συμφωνή­σαμε να βγάλουμε μια εφημεριδούλα και να κάνουμε τις δημοσιογράφους. Εγώ σκέφτηκα να κάνουμε τον Βενέζη, που τον ήξερε κι ο πατέρας μου.

Γοητευτικός
Εμενε τότε Ασκληπιού ή Ιπποκράτους, δεν θυμάμαι ακριβώς. Μας δέχτηκε με μεγάλη χαρά ο άνθρωπος. Πήγαμε κι οι τρεις, σεινάμενες-κουνάμενες, ήρθε κι η κ. Βενέζη κι έπλεκε και μας κοίταζε καλά καλά. Στο τέλος καταλήξαμε να χορεύουμε καλαματιανό - πώς, ποτέ μου δεν το κατάλαβα.

Επίσης τον Τερζάκη, που είχα ακούσει και πολλές φορές ομιλίες του στη ΧΕΝ για θέατρο. Ηταν ένας άνθρωπος πολύ συμπαθής, αλλά πολύ συγκρατημένος, είχε μια μελαγχολία πάνω του.

Ο Καραγάτσης ήταν ένας καλλονός, σε τέτοιο βαθμό, που τον έβλεπε κανείς και χάζευε.

Δεν ήταν ωραίος με την έννοια της ομορφιάς, ήταν πολύ γοητευτικός. Είχε σταρένιο δέρμα, πράσινα μάτια, όταν τον έβλεπες ήταν σαν αγριόγατα, σαν τίγρη. Ηταν τρομερά ελκυστικός άνθρωπος. Τον γνώρισα λίγο πριν πεθάνει: ήταν 52 χρόνων κι είχε τη γοητεία ενός αιλουροειδούς».

«Μη νομίζετε και ο Παλαμάς δύο αντίτυπα πουλούσε απ' το βιβλίο του», μοιάζει να μας παρηγορεί.

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ - ΣΥΜΒΟΛΟ
«Εμεινα 77 χρόνια και θα καθόμουν κι άλλο»!

Η αφήγησή της κυρίας Καραϊτίδου αποτελεί κομμάτι της βιβλιογραφικής ιστορίας, όπως κι εκείνο το περίφημο βιβλίο-μαρτυρία του Νίκου Παντελάκη της Εστίας που κυκλοφόρησε ακριβώς πριν από μια δεκαετία, το 2003, από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας φυσικά.

«Σα να διάβασα ένα βιβλίο» - Ο βιβλιοπώλης της Εστίας αφηγείται:

«Αν πάω τώρα στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, θα σου πω πού είναι το κάθε βιβλίο, ποιο ράφι είναι εκείνο, πού είναι τα πράγματα που τα έχω βάλει κι εγώ ακόμα εκεί πέρα που είναι. Το μυαλό μου ακόμα γυρίζει στο βιβλιοπωλείο. Λέω, αυτή την ώρα γίνεται αυτή η δουλειά...».

Στο βιβλίο αυτό «ο κύριος Νίκος», όπως γράφει στον πρόλογό της η σημερινή εκδότρια της Εστίας Εύα Καραϊτίδη, θυμάται τα πάντα.

Στην Εστία «ο κύριος Νίκος» πήγε το 1923, δέκα χρόνων. Στις αναμνήσεις του, οι λογοτέχνες, το περιοδικό «Νέα εστία», η μετακόμιση από τη Πεσματζόγλου και τη Στοά Νικολούδη στη Σόλωνος, τα λογοτεχνικά και τα σχολικά βιβλία, τα λογοτεχνικά πηγαδάκια, η Κατοχή.

«Στην Κατοχή είχε δουλειά το βιβλίο, δεν είχε ο κόσμος τι να κάνει», διαβάζεις κι είναι σήμερα κανείς ν' απορεί με την καινούρια εποχή-κατοχή. Ο Σαμαράκης κι ο Καζαντζάκης, η εποχή της κυρίας Μάνιας και, φυσικά, η μεγάλη παραδοχή: «Από την Εστία γινόσουν μάστορας, ήτανε σχολείο».

«... Στο βιβλιοπωλείο ο παππούς της Εύας ερχότανε μέχρι τα τελευταία του ο άνθρωπος. Επιανε το φλιτζάνι του κι έτρεμε το χέρι του. Μες στο βιβλιοπωλείο έπαθε τη ζημιά που έπαθε. Ημαστε ακόμα Σταδίου. Μετά τον Σαραντόπουλο, ήρθε η κυρία Μάνια, η μαμά της Εύας. Εγώ δεν την έβλεπα και πολύ. Κάτι άλλαξε στο βιβλιοπωλείο. Εδώ δεν θέλει διαχείριση, θέλει ιδέες, στιβαρότητα».

Αλλά «Η εκδοτική ιστορία του βιβλιοπωλείου της Εστίας, 1885-2010» από την καθηγήτρια Ευρωπαϊκής Ιστορίας και Πολιτισμού, Αννα Καρακατσούλη, έχει γίνει ήδη μελέτη, κυκλοφορεί από τις «εκδόσεις των συναδέλφων» με τον τίτλο «Στη Χώρα των Βιβλίων» και όλοι και όλα πια έχουν περάσει μέσα εκεί.

«Από την Εστία έφυγα τον Γενάρη του 2001. Πάντως δεν βαρέθηκα κι έφυγα, αν είχα κουράγιο και δύναμη ακόμα και μπορούσα, θα καθόμουν» έγραφε ο κύριος Νίκος το 2003, ενενήντα χρονών.

Ο Νίκος Παντελάκης, «αρχετυπικός βιβλιοπώλης της Εστίας για 77 χρόνια», πέθανε το 2008 σε ηλικία 95 ετών, δεν την πρόλαβε τη Νέα Εποχή.

ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ